Chỉ vài năm trước, những ngành như kế toán, quản trị kinh doanh, báo chí, luật từng là "ước mơ" của hàng nghìn thí sinh.

Nhưng đến hiện tại, không ít sinh viên tốt nghiệp các ngành đó đang loay hoay với hồ sơ xin việc, làm trái ngành hoặc... học lại từ đầu.

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), đến năm 2027 sẽ có hơn 83 triệu việc làm bị thay thế bởi trí tuệ nhân tạo và tự động hóa.

Các lĩnh vực như nội dung số, tài chính, luật, marketing - vốn là lựa chọn của đông đảo học sinh - đang bị công nghệ lấn sâu.

Trong khi đó, những ngành mới nổi như quản trị dữ liệu, đạo đức số, thiết kế trải nghiệm người dùng lại chưa có nhiều trường đào tạo đúng hướng và rất "khát" nhân lực.

Theo báo cáo từ Bộ Giáo dục & Đào tạo, mùa tuyển sinh 2024 ghi nhận hơn 1 triệu nguyện vọng đăng ký, nhưng chỉ tập trung chủ yếu vào một số nhóm ngành "truyền thống" như kinh tế, quản trị kinh doanh, y dược và sư phạm - trong khi đó, các ngành công nghệ, kỹ thuật, đặc biệt là AI, an ninh mạng hay khoa học dữ liệu vẫn thiếu hụt nguồn đăng ký dù thị trường lao động đang cần và cần cấp thiết.

Việc lựa chọn ngành theo cảm tính, theo ngành hot, theo điểm số không còn phù hợp với thời điểm này khi mà thế giới vận hành và khác biệt theo ngày.

Vậy, lựa chọn ngành cần điều gì để ra trường không bị tụt hậu?

Trong bối cảnh này, việc chọn ngành - chọn trường cần tư duy chiến lược, chứ không thể "chọn đại vì đủ điểm".

Thay vì hỏi: "Ngành nào dễ xin việc?", học sinh và phụ huynh cần hỏi: 5 năm tới ngành này có còn cần không? Ngành này có bị thay thế bởi AI không? Con mình có kỹ năng gì phù hợp với ngành này? Trường nào có thể giúp con thích nghi khi ngành học thay đổi?

Điều đó có nghĩa là chọn ngành phải nhìn theo hướng phát triển 5 - 10 năm tới, không chỉ chọn vì ngành đó dễ xin việc hôm nay. Nếu không, khi tốt nghiệp, thị trường đã thay đổi hoàn toàn.

Chọn đúng trường cũng quan trọng không kém chọn đúng ngành. Một môi trường đại học tốt không chỉ dạy kiến thức mà phải đào tạo sinh viên trở thành người biết cách học, biết cách thích nghi và biết tự phát triển bản thân.

Thầy Trần Ngọc Tuấn - phó hiệu trưởng Trường đại học FPT - nhấn mạnh: "Sinh viên thời nay không chỉ học để làm một nghề cố định, mà phải học để có năng lực thích ứng suốt đời. Điều quan trọng không phải là học gì, mà là học như thế nào".

Thời điểm hiện tại, các trường học cũng đã có nhiều vận động thay đổi cách dạy và cách học để giúp học sinh tiệm cận với thực tế, theo sát sự biến động của xã hội để sinh viên đáp ứng được yêu cầu thời đại. Trong sự "vận động" ấy, Trường đại học FPT (FPTU) đã tạo ra các mô hình dạy học mang tính tiên phong. Cụ thể:

Học thông qua trải nghiệm thực tế : Ngay từ năm 3, sinh viên được tham gia học kỳ thực tập tại doanh nghiệp (OJT). Và các bạn làm việc thực chiến chứ không đơn thuần chỉ lấy số liệu, lấy báo cáo hay "cưỡi ngựa xem hoa". Sinh viên sẽ làm đúng nhịp của doanh nghiệp, làm dự án, làm việc với KPI thực, kết quả thực và thậm chí có lương như nhiều nhân viên chính thức khác. Thực tế cho thấy nhiều bạn từ FPTU sau OJT được doanh nghiệp giữ lại làm việc chính thức.

Học bằng dự án thật : Các khóa luận tốt nghiệp của sinh viên FPTU đều gắn với sản phẩm thật, có tính ứng dụng. Có sinh viên tạo phần mềm quản lý sản xuất cho doanh nghiệp, có nhóm xây dựng hệ thống chuyển đổi số cho mô hình OCOP ở địa phương, có những nhóm khởi nghiệp với mô hình mới và thậm chí phát triển ngay sau khi ra trường.

Học liên ngành - gắn với công nghệ : Dù học digital marketing, thiết kế đồ họa hay logistics, sinh viên đều được học về AI, phân tích dữ liệu, các công cụ số hóa mới nhất đang được sử dụng trong doanh nghiệp thực tế.

Ngay từ học kỳ thứ 6, thứ 7, sinh viên đã tham gia các khóa học khởi nghiệp và học liên ngành. Nhờ đó, sau khi ra trường, dù làm chủ doanh nghiệp hay đi làm công ăn lương, các bạn đều nắm vững được công việc của mình, am hiểu doanh nghiệp, mô hình hoạt động và rất đa năng.

Học để tự tạo việc làm : Từ học kỳ 7, sinh viên Trường đại học FPT sẽ được học ba học phần khởi nghiệp. Nhiều bạn sau đó phát triển ý tưởng thành startup, hoặc ít nhất hình thành tư duy "tự tìm ra cơ hội" thay vì chỉ đi xin việc.

Gần một nửa sinh viên năm cuối của trường có đề tài tốt nghiệp mang tính liên ngành và liên kết với doanh nghiệp. Tỉ lệ có việc làm sau tốt nghiệp luôn đạt trên 96% (số liệu nội bộ trường năm 2023).

Trong một thế giới mà công nghệ thay đổi từng ngày, bằng cấp không còn là "tấm vé vĩnh viễn" để có việc làm. Quan trọng hơn cả là khả năng học suốt đời, thích nghi linh hoạt, tư duy phản biện và khát vọng tạo ra giá trị.